عوامل حبط اعمال
بیان
حبط عمل یعنی باطل شدن اعمال عبادی و اعمال دیگری که برای رضای الهی انجام می دهیم.
اعمالی که ما انجام می دهیم مثل نماز و روزه و غیره، معلق هستند به آنچه که در آینده عمل می کنیم و از جهت قبولی، نیاز به شرایطی هستند، که یکی از شرایط قبولی اعمال، حبط نکردن آنها با اعمال دیگر می باشد.
علامه طباطبایی ره می فرمایند: اصل حبط اعمال، هنگام انجام گناه، تحقق می پذیرد، ولی زمان مرگ، حتمی می شود و قطعیت پیدا می کند.(1)
یعنی توبه دو کار انجام می دهد، علاوه بر اینکه عقاب گناه را از بین می برد، مانع حتمی شدن حبط ثواب عمل نیز می شود.
اعمال ما رصد می شوند
و قل اعملوا فَسَیَری الله عملکم و رسوله و المومنون و ستردّون الی عالم الغیب و الشهادة فینبئکم بما کنتم تعملون
بگو: "عمل کنید! خداوند و فرستاده ی او و مومنان، اعمال شما را می بینند! و بزودی، به سوی دانای نهان و آشکار، بازگردادنده می شوید؛ و شما را به آنچه عمل می کردید، خبر می دهد!" (2)
عوامل حبط اعمل
- عمل بدون ولایت
"یا ایّها الذین آمنوا أطیعوا الله و أطیعوا الرسول و لا تبطلوا أعمالکم"
ای کسانی که ایمان آورده اید! اطاعت کنید خدا را، و اطاعت کنید رسول (خدا) را، و اعمال خود را باطل نسازید. (3)
سلسله مراتب ولایت، از پروردگار متعال و رسول مکرم اسلام ص و امیر مومنان علی ع و ائمه معصومین ع تا امام زمان عج و نائب امام زمان عج باید در اعمال مسلمین رعایت شود. ولایت فقیه و ولی امر مسلمین در قبولی اعمال و حبط نشدن اعمال لازم و واجب است.
البته به دلیل دستور خود خداوند تبارک و تعالی مبنی بر اطاعت از پیامبر و اولی الامر، این اطاعت هم، اطاعت از خداوند است.
این سلسله مراتب باید کامل باشد. اگر فقط از خداوند اطاعت کنیم و از پیامبر اطاعت نکنیم شامل آیه لا تبطلوا اعمالکم می شویم و اگر از خدا و پیامبر اطاعت کردیم و از اولی الامر اطاعت نکردیم هم شامل این آیه شریفه می شویم. آنجایی هم که از پیامبر و اولی الامر منکم پیروی می کنیم، اطاعت از خداوند است و پیامبر و اولی الامر هیچ دخالتی ندارند و همه تابع اراده ی الهی هستند.
چه زیبا سروده شاعر ولایتی:
نماز بی ولای او، عبادتی است بی وضو
به منکر علی بگو، نماز خود قضا کند
- دنیا پرستی
من کان یرید الحیوة الدّنیا و زینتها نوفّ الیهم اعمالهم فیها و هم لا یبخسون . اولئک الّذین لیس لهم فی الاخرة الا النار و حبط ما صنعوا و باطل ما کانوا یعملون.
کسانیکه زندگی دنیا و زینت آن را بخواهند، (نتیجه ی) اعمالشان را در همین دنیا بطور کامل به آنها می دهیم؛ و چیزی کم و کاست از آنها نخواهد شد. ولی آنها در آخرت، جز آتش، (سهمی) نخواهند داشت؛ و آنچه را در دنیا (برای غیر خدا) انجام دادند، بر باد می رود؛ و آنچه را عمل می کردند، باطل و بی اثر می شود. (4)
در روایتی از پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم در تفسیر این آیه در المیزان وارد شده که فرمودند: هنگامی که روز قیامت برپا می شود، پیروان من سه گروه می شوند: گروهی خدا را با اخلاص پرستش می کردند و گروهی از روی ریا و گروهی به خاطر این که به دنیا برسند. در آن روز خدا به کسی که او را به خاطر دنیا پرستش کرده، می فرماید: "به عزت و جلالم سوگندت می دهم، بگو هدف از عبادت من چه بوده؟" آن شخص می گوید: دنیا. خداوند می فرماید: "بنابر این آنچه اندوختی، برای تو سودی ندارد، او را به سوی آتش ببرید. ..."
از این دو آیه روشن می شود که نیت در نتیجه اعمال اثر مستقیم دارد. و یک عمل خاص اگر با نیت مادی و دنیوی انجام گیرد، خداوند ثمره اش را فقط در دنیا قرار می دهد و او را از نعمت های اخروی محروم می کند و در آتش قهر الهی می سوزد. و اگر همان فعل خاص برای خشنودی خداوند و یا رسیدن به نعمت های آخرت انجام گیرد، خداوند برای او پاداش آخرت قرار می دهد.
و اگر برای دنیا هم تلاش کند ولی برای رضای خداوند باشد و در راه او مصرف کند، خداوند اجر و پاداش برایش قرار می دهد. آیا کسی که با تلاش خود ثروتمند شده و با آن ثروت حلال مسجد و یا مدرسه ساخته با کسی که کاری نکرده و فقیر است، مساوی است؟
- شرک و ریا
"و لقد اوحی الیک و الی الذین من قبلک لئن اشرکت لیحبطن عملک و لتکونن من الخاسرین"
به تو و همه ی پیامبران پیشین وحی شده که اگر مشرک شوی، تمام اعمالت تباه می شود و از زیانکاران خواهی بود. (5)
منظور این آیه امت پیامبران است؛ چرا که پیامبران هیچ وقت مشرک نمی شوند. خداوند برای اینکه اهمیت بالای این موضوع پیامبران را مخاطب قرار داده است. و یکی از مصادیق شرک هم شرک در عبادات هست. یعنی در عبادات، کسی و یا چیزی غیر از خداوند را شریک قرار بدهیم، که همان ریا هست.
پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم می فرماید: انّ اخوف ما اخاف علیکم الشرک الاصغر. و قالو ما الشرک الاصغر؟ یا رسول الله؛ قال: الریا. بیشترین ترس و نگرانی من برای شما شرک کوچک است. عرض کردند: یا رسول الله شرک اصغر چیست؟ فرمودند: ریا کاری.
حضرت علی علیه السلام می فرماید: اعلموا انّ یسیر الریاء شرک. بدانید که اندکی ریا شرک است.
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام می فرماید: کل ریاء شرک، انه مَن عَمل للناس کان ثوابه علی الناس. هر گونه ریائی شرک است، هر که برای مردم عمل کند، پاداش آن هم بر عهده ی مردم است.
- کبر و غرور
"فسجد الملائکة کلهم اجمعون الا ابلیس استکبر و کان من الکافرین."
پس همهی فرشتگان یکسره سجده کردند مگر ابلیس که تکبر نمود و از کافران شد. (6)
وقتی خداوند به خاطر لحظه ای کبر ابلیس، عبادت شش هزار ساله ی او را باطل می کند؛ اگر ما بخواهیم همیشه تکبر بورزیم، با این عبادات محدود به شصت، هفتاد ساله، حسابمان معلوم است.
امیر مومنان علیه السلام در این باره می فرماید: فاعتبروا بما کان من فعل الله بابلیس اذ احبط عمله الطویل و جهده الجهید، و کان قد عبد الله ستة آلاف سنة ... عن کبر ساعة واحدة.
از کار خداوند درباره ابلیس عبرت بگیرید زیرا عبادت و بندگی طولانی و جهد و کوشش بسیار او را به خاطر کبر و سرکشی یک لحظه باطل و تباه ساخت. در حالی که شش هزار سال خدا را عبادت کرده بود. (7)
- حسادت
پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم: فلا تحسد فتحبط اعمالکم. حسد نورزید که اعمال شما نابود می شود.
در مقابل حسد، غبطه هست. که حسد باعث در جا زدن انسان می شود و غبطه باعث پیشرفت است. حسد زیان های جسمی و روحی و روانی زیادی دارد و از بین رفتن اعمال خوب هم یکی از آثاز حسادت است.
امام باقر علیه السلام می فرماید: انّ الحسد لیاکل الایمان کما تاکل النار الحطب. حسد ایمان شخص را می خورد همانگونه که آتش هیزم را می خورد.
- عجب و خودبینی
پیامبر صل الله علیه و آله می فرماید: اعجاب المرء بنفسه و هو محبط للعمل. عجب و خودپسندی انسان نسبت به خودش باعث نابودی عمل می گردد.
- ظلم و ستم به زیر دستان
پیامبر اکرم می فرماید: من ظلم اجیراً اجره، احبط الله عمله. کسی که به اجیر خود در اجرت و مزدش ستم روا دارد، خداوند عمل او را نابود می سازد.(8)
- راضی نبودن از خداوند
امام باقر علیه السلام فرمودند: من سخط القضاء مضی علیه القضاء و احبط الله اجره. هر که از قضای الهی ناخشنود باشد، قضا بر او درآید و خدا اجرش را تباه سازد.(9)
ضد ناخشنودی، رضا و تسلیم است. در ظاهر و باطن و در گفتار و عمل، ترک کند نارضایتی از قضای الهی را و بگوید، رضاً بقضائک، رضاً برضاک، تسلیماً لامرک.
- منّت گذاشتن به دیگران
پیامبر صل الله علیه و آله فرمود: انّ الله تحبط الاجر المعطی المنّان. خداوند اجر کسی را که در عطا و بخشش کردن منّت می گذارد، نابود می کند.
در حدیث دیگر می فرماید: من اصطنع الی اخیه معروفاً فامتنّ به احبط الله عمله و ثبّت وزره و لم یشکر له سعیه. کسی که به برادر دینی خود خدمتی کند و بعد منّت بگذارد، تمام اعمالش از بین می رود.(10)
با این وجود معلوم می شود که نگهداری از اعمال از انجام دادن آنها مشکل تر است. روزی پیامبر به اصحاب فرمود: هر کس تسبیحات اربعه بگوید برایش در بهشت درختی می کارند. یکی از اصحاب عرض کرد: در این صورت ما در بهشت درختان زیادی داریم. پیامبر فرمود: آری! به شرط این که آتش نفرستید و آنها را نسوزانید.
از خداوند می خواهیم تا توفیق حفظ اعمال را به همه عنایت بفرماید. و با ورع و خود داری از افتادن به گناه از عباداتی که انجام داده ایم محافظت کنیم.
این مطلب در سایت نشریه رایحه مهر
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1- سایت تبیان
2- سوره توبه آیه 105
3- سوره محمد آیه 33
4- سوره هود آیه 15 و 16
5- سوره زمر آیه 65
6- سوره ص آیه 73 و 74
7- نهج البلاغه خطبه قاصعه
8- من لا یحضره الفقیه ج4 ص11
9- کافی ج2ص62
10- من لا یحضره الفقیه ج4ص17
